Cuentos indígenas: La Última Danza / The last dance


Gabriela Badillo Sánchez, directora de la productora Combo ha iniciado un proyecto para preservar las lenguas indígenas de México y darlas a conocer, pues "nadie puede amar lo que no conoce", a través de cortos de animación se rescatan relatos ancestrales de las diferentes etnias mexicanas.


Traducción Fidencio Briceño Chel
Locución Fidencio Briceño Chel y Aída Noemí Euan Cen
Ilustrador Gabriela Badillo
Dirección y Producción COMBO
Animación COMBO / Gabriela Badillo
Música Enrique Quiroz / Biovo
Diseño de Audio Wetback / Igor Figueroa
La Última Danza

Versión Maya
U Yóok´otil Kíimil
… Anchaj jump’éel tsikbal yéetel in yuum jach tin oksaj óoltaj:
- Xch’úupal, tene’ mantats’ in náaytik a ki’ichpan na’.
Kin wilike’ béeyili’ u xch’úupalile’, bey ma’ tu máan le ja’abo’ob tu yóok’olo’.
- Ba’ax túun ku ya’alik. Tene’ ts’o’ok u yúuchtal ma’ in wili’.
- Ts’o’ok a máansik u ja’abilo’ob, leten ma’ tu páajtal a wilik.
- Táan in tuklik in bin tu paach, ma’ in k’áat ka jach ch’ija’anchajaken utia’ali’. Láayli’ uts tu t’aanene’, ichil le in náayo’ ya’abkach tu’ux k bin xíinximbal, k k’a’ajesik tuláakal le óok’oto’ob t múul beetaje’.


- Jach wáaj jaaj yaan a bin yéetel. Kux túun le teno’
- Teche’ yaan a p’áatal waye’. Ts’o’ok in pak’ik ta kuxtal u noj tuukulil le óok’oto’, teech túun kan a beet u k’uchul ti’ tuláakal yóok’ol kaab.
Paal, to’one’ chéen jump’éel u nu’ukulilo’on yumtsil uti’al a síijil.


Le je’ela’ bey túun u neek’ilo’on kuxtale’, tumen le neek’o’ unaj a ju’ulul u yich ich lu’um, unaj u yóok’ostik u yóok’otil kíimil. Ba’ale’ wa ku jóok’ol táanile’, ku tíip’il u k’u’uk’ yóok’ol lu’um. Ku nojochtal je’ex junkúul che’e’, yaan u yantal u muuk’ ka yanak u yich, mantats’ yaan u yantal u yich tumen tu kanaj jóok’ol táanil ma’ili’ síijiki’.
Le o’olale’ tukult máaxo’ob ku bino’obe’ ma’ chéen ka xi’iko’obi’, tukult a láak’tsilo’ob uti’al kéen k’uchuk u k’iinil a bin xane’, a líik’smabáaj uti’al le je’elo’. 


-Le ka jchilaj wenel in yuum le áak’ab je’elo’, ma túun ka’ j-aaji’. Chéen ba’ale’ tene’ in wojelili’ ki’imak u yóole’ tumen ts’o’ok u bin u chukpacht in ki’ichpam na’e’.


Tin pa’ajo’oltaj túun “U yóok’otil kíimil” ka’alikil mix in wojel ba’ax k’iin teni’, kin k’ayik túun tak lekéen yíibik le t’aano’ob ku jóok’olo’ob tin chi’o’ wa lekéen talak jump’éel k’a’amk’a’am iik’ tupik u juum in t’aan.
Versión en castellano

Hubo una conversación con mi padre que atrapé dentro de mí:

Hija con frecuencia sueño con tu madre. La veo siempre joven, los años no pasan por ella.
¿Y qué dice?

Ya hace mucho tiempo que no la veo.
Ya eres mayor que ella, es por eso que no puedes verla.

Estoy considerando irme tras ella no quiero ser un viejo para tu madre. Todavía le gusto, en mis sueños, nos vamos de paseo a muchos lugares, recordamos todas las danzas que hicimos juntos.
¿De verdad te irás con ella? ¿Y yo?

Tú te quedarás. He sembrado en ti la gran semilla de las danzas, tú harás que se multiplique en el mundo. Nosotros sólo fuimos un instrumento para que existieras.

Esto es como la semilla de la vida, es necesario que sus rostro sea sepultado en la tierra y que ahí realice la danza de la muerte. Pero si triunfa, sus retoños asomarán a la superficie. Crecerá como una planta, será fuerte y también tendrá frutos, siempre estará lleno de ellos porque aprendió a triunfar antes de nacer.

Por eso piensa que los que se van no se van en vano, piensa en los tuyos y cuando llegue el momento de que también te vayas deberás estar lista para ello.

Cuando mi padre se recostó para dormir aquella noche ya no despertó. Pero sabía que estaría feliz porque se había ido con mi madre.


Comentarios

Entradas populares